Intern Bunkernummer
La M 03
Lokatie
Lapscheure
Toegankelijkheid
Volledig vrij
Aantal kamers
2 toegangen geknikt op een gang met toegang tot 2 bunkerkamers
Type bunker
Grote Manschappenbunker voor 100 man
Routebeschrijving om deze bunker te vinden:
  • De eenvoudigste manier om deze structuur terug te vinden is doorheen het centrum van Lapscheure, de Vredestraat - Hoogstraat te volgen tot je op een T komt met de Groenendijkstraat.
  • Draai hier naar rechts af, de weg gaat over in de Pannepolderstraat.
  • Draai hier linksaf op de weg Zeedijk.
  • Op de rechter zijde zal je een bos zien met daarachter een hoeve en zelfs de restanten van de fundering van een oude kerk.
  • Deze structuur ligt op de rand van dit bos met het terrein horende bij de hoeve, verstoken in het bos.
  • Men kan deze structuur ook bereiken door vanaf de Damse Vaart komend, de weg Zeedijk verder te vervolgen. Deze zal wel deels onverhard worden in dat geval.
  • In dat geval ligt de structuur op uw linker kant, 100 meter voorbij een bocht van 90° naar rechts, juist voorbij de hoeve op de linker kant, in een bosje.
Oude Bunkerkaarten en nummeringen van toepassing op deze bunker
  • Omdat er van de structuren van de Hollandstellung niet echt een eenduidige nummering bestaat, is het natuurlijk vervelend dat deze die er mogelijks al van bestaan op de duur allen door elkaar worden gebruikt en we op de duur het bos door de bomen van nummeringen niet meer zien staan. Dit zijn alvast de nummeringen die ik ken van deze bunkers:

Kaart: de Hollandstellung - Sector Marinegedeelte vertrekkend aan de Damse Vaart

De moeilijkheid bij deze kaart, is dat ze niet altijd nummert per structuur maar soms per cluster van structuren. Dit vermoeilijkt natuurlijk het weten of men alle structuren wel degelijk heeft gevonden.

Deze structuur is de grote manschappenbunker voor 100 man horende bij het Stutzpunkt Gustav en staat op deze schets wel vermeld maar draagt geen specifiek nummer. De enige structuren die er wel op vermeld zijn, zijn de manschappenstructuren "20++" en "19++". Deze structuur ligt er westelijk van.

(Kaart: Collectie Alain Van Geeteruyen)

Kaart: de Hollandstellung - Detail Stutzpunkt Gustav.

De kortstbijgelegen structuren op de voorlijn zullen allicht de 2 Manschappen-Mitrailleurbunkers zijn, La M 01 en La M 02. De structuur is er niet genummerd op aangeduid maar er staat wel een klein zwart vierkantje links naast de cluster met de 2 manschappen-mitrailleurbunkers die qua locatie zal kloppen met deze structuur.

(Kaart: Collectie Alain Van Geeteruyen)

Kaart: de Hollandstellung - Detail zone Lapscheure zuidelijk Damse Vaart tot Middelburg dubbelkanaal afkomstig uit Belgische prospectie in 1919.

Op dit plannetje zie je de structuur aangeduid als nr 20.

(Kaart: Collectie Alain Van Geeteruyen)

Huidig kadastraal perceelnummer waar de bunker bijhoort en werd gebouwd:
  • Gemeente Lapscheure, Sectie D, kadastrale perceel 122c (gedeeltelijk).
  • Geen enkele structuur op Lapscheure kreeg een specifiek apart kadastraal perceelnummer.

Kadasterschets en luchtfoto.

Op deze kadasterschets anno 2025 zie je dat de weg Zeedijk ook op dit gedeelte een kadastraal nummer draagt. Mogelijks is de weg Zeedijk ook voor dit gedeelte te beschouwen als een private wegel.

De bunker draagt geen apart kadastraal nummer maar is er wel zichtbaar op. Men duidt hem echter aan samen met de aangebouwde stal oostelijk ervan. Dit is dan de witte structuur die je onderaan links kan zien.
Meer details over de originele eigenaars en de aktes behorende bij deze bunker:
  • De originele eigenaars van locaties waar Duitse bunkers werden gebouwd, werden niet zoals bij de bouw van Belgische bunkers in het interbellum onteigend. Zij hadden gewoon pech en de Duitse bezetter eigende zich de grond toe en bouwde er op wat hij er wilde opzetten. Men had daar als burger weinig over te klagen en kreeg dus op die manier een in veel gevallen giftig Duits cadeau.
  • Na de oorlog werden deze bunkers dan ook automatisch opnieuw eigendom van wie er origineel eigenaar van was voor de opeising gezien zij daar nooit voor onteigend waren.
  • Zeer zelden zijn daar na de oorlog van Belgische kant schadevergoedingen voor betaald omdat de aanwezigheid van de structuren soms wel meer dan storend was voor de originele eigenaars of omdat de structuren interessant waren om over te nemen als Belgische bunkers naar de toekomst toe (is zelden gebeurd voor alle duidelijkheid)
  • Het stond de eigenaar dan ook, zeker in de beginperiode na WOI, vrij daar mee te doen wat hij wou, al was afbreken zelden een optie omdat daar zeker op die momenten de middelen niet toe bestonden.
  • Allicht is deze structuur gewoon heden eigendom van wie het respectievelijke perceel bezit.

Luchtfoto 1971 www.geopunt.be van het ganse Stützpunkt Gustav

Oude luchtfoto uit 1971 van de zone waar dit structuurtje staat. Je ziet er letterlijk nog de 5 structuren op staan die nog gekend zijn als Stutzpunkt Gustav. Op de noordelijk lopende smalle donkere strook de 2 kleine structuren, de dubbele observatiepost en de kleine munitienis (meest zuidelijk, allicht de witte stip onderaan). Westelijk en zuidelijker de 2 manschappen-mitrailleurbunkers met beiden een open veldopstelling in het veld. Op dezelfde hoogte westelijk naast de bestaande gebouwen, de hier beschreven grote manschappenbunker voor 100 personen. Toen stond hij dus nog volledig vrij.

Luchtfoto 2000 - 2003 www.geopunt.be

Dezelfde luchtfoto anno 2000 a 2003. Het zicht is allicht nog vrij ongewijzigd met de situatie in 1971 behalve dat men het terrein waar de bunker staat, heeft omgevormd in een bos. Je ziet de contouren van de structuur nog liggen;

Luchtfoto 2025 - Google Earth

Meer recent is er dus oostelijk (rechts) van de bunker een bijgebouw van de hoeve aangebouwd tegen de bunker. De combinatie van bunker en deze aanbouw klopt ook met wat je kadastraal als wit aangeduide structuur ziet.

Localisatie van de bunker op de bunkerlinie:
  • Het betreft de klassiek terug te vinden grote manschappenbunker bij de cluster Gustav op de voorlijn van de Hollandstellung.
  • Deze ligt dan door de band iets achteruit op de eigenlijke voorlijn gevormd door de 2 manschappen-mitraileurbunkers en een artilleriestelling voor 5 cm geschut met daarbij nog aanwezig een dubbele observatiebunker en een munitienis.

Functie van de bunker op de linie (link met eventueel andere structuren)

  • Grote manschappenbunker bij de cluster Gustav.
Structuur van het bunkertje:
  • 2 toegangen die geknikt aankomen op een lange centrale gang.
  • Op deze centrale gang zitten dan 2 toegangen, elk naar 1 van de 2 grote centrale kamers.
  • Deze kamers zijn ook onderling nog eens met een verbindingsdeur verbonden met elkaar.

Bouwplannen horende bij deze bunker

Grondplan

Dit is een vrij gedetailleerd grondplan, kloppend met deze structuur. Uitwendig is het letterlijk een lange rechthoekige structuur. De 2 toegangen zitten aan 1 zijde (bevriende zijde). De totale structuur is ongeveer 24 meter lang en iets meer dan 9 meter breed. Centraal in de beide kamers vind je steeds 2 zware pijlers.

(Schets: KLM)

Omschrijving van het bunkertje:

  • Het is alvast een bunker deel uitmakend van het gedeelte van de linie opgetrokken door het Duitse Marinekorps. Voor meer details over de specifiek daarbij toegepaste bouwprincipes, zie deze link.
  • Dit impliceert in elk geval dat hij volledig als een monoliet ter plaatste gestorte gewapende betonnen structuur is opgetrokken.
  • Het niveau van de bunker ligt in dit geval onder het maaiveld en de toegangen beginnen dan ook allen met een trap van een 5 tal treden.
  • Deze structuur draagt alvast aan zijn 2 buitentoegangen geen sporen zoals bv restanten van scharnieren die er op wijzen dat hier ooit deuren aanwezig waren. Allicht vergelijkend met kleinere manschappenbunkers met gelijkaardige opbouw, zullen deze er nooit geweest zijn.
  • De beide toegangssassen zijn geknikt zodat je met een hoek van 90° op de lange gang uitkomt.
  • Beneden de toegangstrappen bevindt zich telkens een sterfput om overtollig water in de structuur geleidelijk weg te laten trekken in de ondergrond. Helaas kunnen deze heden lang niet meer volgen.
  • In de lange gang bevinden zich aan de beide zijde tussen de kop van de gang en de deur naar centrale kamers, twee langwerpige nissen.
  • Bij de 2e ingang zitten deze nissen niet in de tussenmuur tussen gang en bunkerkamer maar in de buitenwand.
  • In deze gang zitten 2 toegangsdeuren tot elk van de bunkerkamers.
  • Merkwaardig is dat men zelfs in het beton van de wand tussen bunkerkamers en gang een uitsparing in het beton heeft voorzien om de breedte van de gang (die niet echt breed is) niet nog smaller te maken door deze deur in openstaande toestand. Ze zit in openstaande stand dus ingewerkt in de tussenwand.
  • De bunkerkamers zelf zijn ook onderling met elkaar verbonden via een deurgat waar ook wel degelijk origineel een houten deur tussen aanwezig was. Hiervan kan men nog restanten van de scharnieren terugvinden.
  • Ook het plafond van de bunkerkamers is uitgewerkt in ter plaatse gestort gewapend beton.
  • in de wanden van de bunkerkamers ziet men latten bevestigd waaruit men kan besluiten dat de binnenwanden ooit met houten planken bezet waren. In dit geval enkel de wanden, niet het plafond.
  • Vanuit de bunkerkamers was er telkens ook een toegangsverdediging voorzien op de bunkertoegangen.
  • In de achterwanden (overzijde van de toegangen tot de kamers) zaten telkens 2 qua grondvlak 3-hoekige nissen, allicht voor het plaatsen van olielampen.
  • Alle kamers waren rondom voorzien van etagères waar nog de ijzeren haken van terug te vinden zijn.
  • De bunker zal altijd aan de buitenzijde vrij sterk boven het maaiveld uitgestoken hebben. Voorlopig is hij ook te fel overgroeid om te kunnen vaststellen of hij ooit op een of andere manier aan de buitenzijde gecamoufleerd was.
  • In de bunkerkamers zitten enkel ventillatiegaten doorheen de tussenwand naar de lange gang toe, tegen het plafond.
Actuele toestand van deze bunker:
  • De structuur is vrij bereikbaar maar staat permanent zeer zwaar onder water.
  • We spreken hier niet over enkele tientallen centimeters maar over een kleine meter water. het water staat letterlijk zo hoog dat de 5 toegangstreden volledig onder water staan. Dit was alvast de situatie toen de foto's intern van de structuur genomen zijn in ondestaande prospectie. Alles werd gefotografeerd met lieslaarzen.
  • De structuur is voor de rest zo goed als vrij van rommel. Er hangen wel restanten van ooit in de bunker voorziene noodverlichting maar de combinatie van elektriciteit en de huidige permanente wateroverlast is allicht een slechte combinatie.
Draagt de bunker nog sporen van strijd:
  • Voorlopig werd alvast geen dergelijke schade vastgesteld.
  • Aan de buitenzijde is dit ook niet mogelijk om vast te stellen gezien hij totaal overgroeid staat met klimop.
Anekdotes, leuke weetjes en verhalen direct koppelbaar aan dit bunkertje:
  • Allicht wordt de structuur heden gebruikt als waterreservoir. Er wordt alvast toch water uitgepompt waarvan je de leidingen in de toegang kan zien liggen en ziet lopen. Er ligt ook normaal een pomp in de linker toegang.
  • De bunker is alvast ook bijkomend ingericht geweest voor vleermuizen maar zeker niet meer afgesloten op zich. Hij is dit ooit geweest en dat zijn de rommelige platen die men nog tegen de buitenwanden kan terugvinden (als afval).
  • Omwille van de inrichting als winterverblijf voor vleermuizen zie je her en der tegen de wanden bevestigde bakstenen om de vleermuizen zich in te verschuilen tijdens de winterperiodes.
  • De beide bunkerkamers waren gescheiden van de gang door zware houten deuren. Allicht staan de originele deuren zelfs nog afgekoppeld in de structuur tegen de zijkant in de lange gang. Ongeveer halverwege de lange gang kan je ze zijdelings gezet, onder het waterniveau tegen de buitenwand zien staan.

Foto's van deze bunker

Oude foto van deze bunker anno 1991 - Collectie Alain Van Geeteruyen

De grote manschappenstructuur voor 100 man in een winters landschap. We kijken hier op de toegangszijde. Het huidige bosje die de bunker heden volledig overwoekerd, is nog maar vrij recent aangeplant. (Foto. Collectie Alain Van Geeteruyen)

Deze 2e foto is genomen vanaf de terreinen waar nu de hoeve en bijgebouwen staan. Alles nog grotendeels onbebouwd toen. (Foto. Collectie Alain Van Geeteruyen)

Eigen prospecties anno 2016 - 2017 - Intern fotograferen viel toen niet te doen door de wateroverlast intern.

Zicht op de oprit van de hoeve juist achter de bunker. In eerste instantie dacht ik hier te moeten zijn voor de bunker maar dit bleek totaal het geval niet. De bijbouw achteraan op de oprit, staat aangebouwd tegen de bunker maar de bunker ligt volledig op het verwilderde beboste terrein rechts hiervan.

Het terrein dat je dient te trotseren om de structuur terug te vinden.

De vrij sterk overgroeide voorzijde van de bunker. Acheraan 1 van de 2 toegangen (totaal overgroeid).

De voorzijde van de andere zijde gekeken.

De gemakkelijkste toegang om de structuur te betreden van de 2. De structuur was allicht ooit volledig afgesloten door natuurpunt maar staat opnieuw volledig open.

De linker toegang.

Blik intern in de toegang. Het niveau binnenin is 5 treden lager. Het waterniveau viel toen eigenlijk achteraf gezien nog mee. Ik vermoed zo een 60 tal centimeter. Op de achtergrond kijkt u op een toegangsverdediging.

Zonder het gepaste schoeisel toch geprobeerd een foto te nemen van intern de structuur. Betreden in detail zou dus met lieslaarzen moeten gebeuren die we toen niet bijhadden...

2e helft 1917 - doelbewuste prospectie om onder water staande binnenzijde te prospecteren met lieslaarzen

Bij deze rondgang in de zomer van 2017 was het wel degelijk de bedoeling de onder water staande bunker in detail te fotograferen. Er was verlichting en er waren lieslaarzen voorzien.
De bunker zelf, steeds meer overgroeid.
De tweede toegang achteraan. Een heel stuk slechter toegankelijk dan de toegang het kortstbij de weg.
De toegang die we ook al eerder te zien kregen. Het water intern kon letterlijk niet hoger staan of het liep er via de trappen uit naar buiten. Het moet zijn 1 a 1.20 meter hoog gestaan hebben. Ik had letterlijk nog 10 a 15 cm over met de lieslaarzen die ik bijhad. De toegangsverdediging aan de overzijde in de wand, zit deze keer volledig onder het waterpeil verstopt.
Het water in de bunker is wel heel zuiver. Ook de bunker is intern zeer zuiver en vrij van rommel. Let wel op want onderaan de trap ligt aan de beide toegangen een sterfputje waarop geen metalen rooster meer ligt. Het is als je niet oplet plots 0.50 meter dieper dan het nu al is.
De 2 langwerpige nissen in de gang tussen de meest linkse toegang een de toegang naar de 1e grote manschappenruimte.
Terugblik vanuit de gang naar de ingang. Het zou zeer goed kunnen dat een gedeelte van de groene tinten originele camouflagekleuren zijn om het wit van intern in de bunker minder te doen afsteken van buiten af.
Er ligt vooraan in de bunker trouwens een pomp. Allicht pompen de buren hier water op uit hun allicht vrij onuitputbare waterput. Had ik er ook maar zo eentje.
Vervolg van de gang met links de 1e grote manschappenruimte. De stenen die u tegen de wanden ziet hangen, zijn te koppelen aan het gebruik van de structuur als winterverblijf voor vleermuizen. Laat dit allen hangen aub.
Links, in spinnerag gehuld, een originele scharnier van de zware houten deur die de toegang zal afgesloten hebben naar de eerste bunkerkamer. Let er ook eens op dat men de muur tussen gang en bunkerkamers specifiek smaller is gemaakt zodat de deur in open toestand geen extra ruimte zou wegnemen van de gang die sowieso al niet extreem breed is.
Terugblik in de gang met rechts het deurgat.
Een snelle blik intern in de grote bunkerkamer met het plafond gesteund door 2 reusachtige zware pilonen in elk van de bunkerkamers.
Vervolg van de gang met links de toegang naar de tweede bunkerkamer.
Hier staan in 1 a 1.20 meter water tegen de zijwand, onder water allicht nog 2 originele deuren te vergaan onder het water...
Tussen gang en bunkerkamers, vindt men een 4 tal van deze ventillatiegaten. Voor de rest zie je nergens ventillatiegaten.
Terugblik naar het tweede deurgat met opnieuw een uitsparing voor de zware deur in de tussenwand.
Vervolg van de gang naar de tweede uitgang. Merkwaardig is dat we hier ook opnieuw 2 nissen in de wand zien maar dat deze deze keer aan de andere zijde van de gang zitten, in de buitenwand.
Tweede toegangssas, let op! ook hier zit een sterfput onder het water nabij de hoek.
Een, blik naar buiten naar de veel meer dichtgegroeide 2e toegang. Jammer dat men altijd voor vleermuizen zoals in dit geval probeert volledig af te sluiten en dan eindigt met een berg afval die niemand boeit maar overal als rommel achterblijft...
Onderzijde van deur en bovenzijde van de trap.
Terugblik in de gang in zijn volle lengte.
Blik vanuit de 2e kamer naar de toegangsdeur met achteraan de gang. Alle kamers zijn rondom voorzien van etagères In de wanden zie je ook steeds nog restanten van houten latwerk zitten wat er op wijst dat de binnenwanden ooit bekleed waren met houten planken. In de gang was dit niet het geval. Ook het plafond is steeds vrij beton geweest in dit geval.
Detail van de hoek helemaal naar links kijkende bij vorige foto. Hier zit in de hoek een toegangsverdediging kijkend op de tweede toegang. Hier zo goed als totaal onder water.
Detail van de toegangsverdediging.
Vanaf de toegang van de 2e kamer naar binnen gekeken naar de rechter achterhoek van de kamer.
Hier staan nog restanten van een bakstenen sokkel, functie totaal onbekend.
Vervolg van de bunkerkamer, meer naar links. In de achterwand van elke kamer zitten 2 heel specifieke nissen.
Detail van de achterwand met de nissen. Deze 4 nissen zijn de enige uitsparingen in de wanden die men vindt in de bunkerkamers zelf.
Blik nog meer naar links vanaf de toegang van deze kamer met links de tussendeur naar de 2e manschappenkamer in deze bunker.
Tegen de linker zijkant hangt nog een in de structuur gehangen noodverlichting die door gans de structuur loopt. Ik zou in de huidige toestand toch voorzichtig zijn met deze ooit nog te activeren.

Vanaf de achterwand kijkend in de richting van de tussendeur naar de 1e bunkerkamer.

Wel storend vind ik dan die grote stenen die men naast die betonnen pilaar tegen het plafond gaat lijmen voor vleermuizen... Het past bij de structuur als een tang op een varken en is als het naar beneden stort (wat wel ooit zal gebeuren) wijzigt het in rommel op een zeer mooi vrij van rommel zijnde structuur die wel zwaar onder water staat. Laat ook de structuren nog een beetje hun eigenheid aub.

Zicht op 1e kamer.
Terugblik op 2e kamer naar toegang waar we binnenkwamen.
globale terugblik
Blik in de 1e bunkerkamer vanaf de tussendeur. In deze tussendeur, zat ook wel degelijk een houten tussendeur. De deur zelf opende vanuit de 1e kamer. Van die zijde zie je uitsparingen voor de deur in de wand.
Tussenwand in 1e bunkerkamer juist voorbij de doorsteek naar de gang.
Terugblik vanaf de achterzijde kamer 1 naar de tussendeur naar de 2e kamer. Hier zie je wel degelijk de uitsparingen voor de deur.
In de nissen, allicht specifiek voor olielampen. Daarom allicht de schuinoplopende bovenzijde om de damp vlot naar boven te laten gaan.
In de tweede nis staan hier heel wat oude flessen.
Detail van de flessencollectie.
Nogmaals de wand tussen gang en toegangsdeur naar de gang. In de hoek rechts zit ook nog de 2e totaal onder water stekende toegangsverdediging.

Specifieke bijkomende interessante bronnen:
  • Agentschap Onroerend Erfgoed 2017: Hollandstellung - https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/127073
  • Specifieke omschrijving van deze bunker op Lapscheure - https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/300991
  • Ook hier kan men zich serieus de vraag stellen waarom een dergelijk mooi intacte structuur die ooit beschermd was, onttrokken moet worden uit zijn bescherming? Opnieuw een schandvlek op een dienst zoals de Dienst Onroerend Erfgoed die toch erfgoed diende te beschermen tegen verdwijnen of heb ik het totaal mis voor...
  • Steunpunt Gustav is allicht een van de meer intacte stukken op deze linie en daar trekken ze dan de beschermingen weg. Volgen wie nog volgen kan...
Vorige: La M 04
Volgende: La M 01